Şu an aldığımız bir altın, bitcoin, NFT hepsi borsa sektöründen geçmektedir. Borsa, liberal ekonomilerin bel kemiğini oluşturan ekonomik bir araç olarak hem devletlerin kendi ekonomik düzenleri için hem de uluslararası ekonomi için önemli bir yer kaplamaktadır. Uluslararası piyasalarda yatırımcıların da bir ülkeye yatırım yapıp yapmaması konusunda da borsanın konumu önemlidir.
Vatandaşların da kendi ekonomik durumlarını doğrudan etkilemese bile dolaylı yoldan etkilemektedir. Borsa tüm bu sayılan sebeplerden ötürü sadece ekonominin değil aynı zamanda hukukunda önemli konulardan birini oluşturmaktadır. Kanun koyucu borsaların işleyişini kontrol altına alıp denetimini sağlamak için çeşitli hükümler getirerek devletin ekonomik yapısındaki sağlamlığı korumak, vatandaşların ekonominin işleyişine katkıda bulunabilmesi için yatırım yapmalarının önünü açmak ve aynı zamanda şirketlerin korunması sağlaması amaçlamıştır.
Borsa Kelimesinin Çıkış Noktası
Borsa olarak değerlendirebileceğimiz ilk örnek M.Ö. 180’de ilk menkul kıymetler borsası olarak Roma örneğidir. Borsaların tarihsel açıdan gelişimi özellikle altın alım satımı ile başlamış olarak kabul edilse de modern açıdan borsalar 1600’lü yılların sonu ile 1700’lü yıllarda gelişim göstermiştir. Bu kapsamda da ülkemizde borsanın gelişimi avrupa ülkelerine göre daha geç tarihlere denk gelmektedir. Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk borsa Galata bankerlerinin kurduğu bir dernek ile Havyar Han’da başlamış olsa da resmi olarak 1873-1874 yıllarında Dersaadet Tahvilat Borsası olarak kurulmuştur.
Borsa Kavramının Oluşumu
Borsa kavramının tanımı yapılmadan önce ilk olarak ikincil piyasaların tanımı yapılması gerekir. İkincil piyasalar birincil piyasalar kapsamında ihraç edilmiş hisse senedi ve tahvil gibi menkul kıymetlerin işlem gördüğü piyasalara denmektedir. İkincil piyasaların amacı birincil piyasalar kapsamında ihraç edilen menkul kıymetlerin para çevrilerek alım satımının yapılmasının sağlanmasıdır. İkincil piyasalar sayesinde de örnek vermek gerekirse şirketlerin hisseleri şirketin başarısına göre alınıp satılacak ve bu sayede de müşteriler de şirketler de karlı çıkacabilecektir.
Bu alım satımın yapıldığı alan ise borsalardır. Bir başka tanım ise belirli bir yerde ve belirli bir zamanda alıcıların ve satıcıların fiziken bulunmayan misli mal, menkul kıymetler veya dövizin ticaretinin gerçekleştiği ve devlet iznine tabi olan organizasyon şeklindedir. Borsa da borsaya kote edilmiş menkul kıymetler işlem görmektedir. Bu da güveni sağlamaktadır. Fakat borsaya kote edilmemiş menkul kıymetler de tezgahüstü piyasalar denilen piyasalarda alım satımı yapılabilmektedir.
Tüm bu açıklamalar ışığında borsanın tanımı; alıcı ile satıcının veya onların vekillerinin emtia, menkul kıymet veya buna benzer misli emtia veya kıymetten sayılan diğer şeyler üzerinde alım-satım yapmak amacı ile bir araya geldikleri, belirli süreler için ve belirli yerlerde kurulan, belli kurallara tabi surette faaliyet gösteren, organize edilmiş merkezi pazarlardır. Borsa bir diğer ifadeyle arz ve talebin karşılandığı yerdir.
Sermaye Piyasası Kanununda da borsa tanımlanmıştır. Bu tanım SPK’nin 3.maddesinde aşağıda açıklanacağı üzere bazı özellikleri içerisinde barındırmaktadır. Bu özelliklerden kısaca bahsetmek gerekirse borsanın kanuni tanımı; anonim şirket şeklinde kurulmuş olan, yukarıda sayılan araçların alımının satımının yapılmasının sağlandığı pazar yerleridir. Bu tanımlamaların ardından ülkemizde bulunan borsa türlerinden bazıları şunlardır: Menkul kıymet borsaları, vadeli işlem ve opsiyon borsaları ve emtia borsalarıdır.
Borsanın Yapacağı İşlemler
● Emirlerin iletilmesi ve eşleştirilmesi,
● Gerçekleştirilen işlemlere ilişkin yükümlülüklerin zamanında yerine getirilmesi,
● Borsada işlem yapma yetkisi verilmesi,
● Disiplin düzenlemelerinin yürütülmesi,
● Borsa gelirleri ile bunların tahsili,
● Uyuşmazlıkların çözülmesi,
● Borsaların işletim, denetim ve gözetim sistemleri, piyasa oluşturma, işletme ve yönetilmesi, işlemleridir.
